De tragische schoonheid van Ophelia: Een meesterwerk van Sir John Everett Millais
Het beeld van Ophelia, de tragische figuur uit William Shakespeares Hamlet, heeft kunstenaars door de eeuwen heen gefascineerd. Onder de iconischste en meest ontroerende voorstellingen van deze figuur is Ophelia (1851-1852), geschilderd door de Britse prerafaëliet Sir John Everett Millais. Dit meesterwerk, zowel technisch verbluffend als emotioneel diepgaand, blijft een van de bekendste en meest besproken werken in de westerse kunstgeschiedenis.
Het verhaal van Ophelia in Hamlet
Om Millais' Ophelia volledig te waarderen, moet men eerst de figuur van Ophelia in Shakespeares drama Hamlet begrijpen. Ophelia is een jonge edelvrouw die zich bevindt in de chaos van het Deense koninklijk hof. Ze is de dochter van Polonius, de zus van Laertes en de geliefde van prins Hamlet. Ophelia's tragische lot is bezegeld wanneer haar relatie met Hamlet verslechtert, en na de dood van haar vader vervalt ze in waanzin.
In akt 4, scène 7 bereikt Ophelia's geestelijke inzinking haar tragische hoogtepunt. Nadat haar vader door Hamlet is vermoord, wordt Ophelia overweldigd door verdriet en waanzin. Ze sterft in een rivier, een schijnbare verdrinkingsdood, waarvan de oorzaken echter onduidelijk blijven – of het een ongeluk of zelfmoord is, blijft open. Haar dood is een van de tragischste momenten van het stuk en symboliseert de kwetsbaarheid van de menselijke psyche, die wordt overweldigd door verdriet, verraad en verlies.
Millais’ Ophelia is een interpretatie van deze tragische scène. Het schilderij vangt het moment direct voor haar dood, met Ophelia die in een rivier drijft, omringd door bloemen, en belichaamt de onschuld en puurheid die verloren gaan door de omringende verschrikkingen.
John Everett Millais ,Ophelia (1851-1852)
- Olie op doek – Tate Britain, Londen, Verenigd Koninkrijk
- Originele afmeting: 76,2 × 111,8 cm
- Hertaling bij Artlia: Ophelia, John Everett Millais
Sir John Everett Millais: De kunstenaar achter het meesterwerk
Sir John Everett Millais (1829–1896) was een oprichtend lid van de prerafaëlietenbroederschap, een kunstenaarsgroep die de academische normen van hun tijd verwierp en terug wilde naar de levendige kleur, gedetailleerde weergave en naturalisme van schilders vóór Rafaël, zoals uit de vroege renaissance. De prerafaëlieten hadden als doel thema’s uit mythologie, literatuur en religie uit te beelden met intense kleurigheid en symboliek.
Millais, bekend om zijn technische briljantheid en nauwkeurigheid in details, werd een van de bekendste leden van de beweging. Vooral zijn vroege werken, waaronder ook Ophelia, kenmerken zich door een bijna perfecte realisme en innovatieve kleurgebruik. Terwijl veel prerafaëlietische werken een dromerig, bijna bovennatuurlijk karakter hebben, onderscheidt Ophelia zich door haar ongelooflijke naturaliteit en mengt kunstzinnige techniek met de weergave van menselijke emoties.
Millais' passie voor realisme leidde ertoe dat hij zich intensief met de natuur bezighield. Voor de weergave van Ophelia bracht hij weken door in het Engelse landschap om de planten en bloemen te bestuderen die zijn figuur zouden omringen. Zijn toewijding om de natuurlijke wereld exact weer te geven in zijn schilderijen was zo groot dat hij vaak in de buitenlucht werkte, ook bij koud weer, wat leidde tot een longontsteking die zijn gezondheid aantastte terwijl hij aan Ophelia werkte.
De compositie van Ophelia
Bij het bekijken van Millais’ Ophelia is het eerste opvallende kenmerk het ongelooflijke realisme waarmee hij de natuur afbeeldt. De scène speelt zich af aan de oever van een rustige rivier, waar Ophelia in schijnbare rust drijft, hoewel haar dood onmiddellijk nadert. De compositie is zowel mooi als tragisch, met Ophelia’s bleke gezicht en haar tere gestalte, omringd door levendige bloemen, wat een sterk contrast creëert tussen leven en dood.
Ophelia’s lichaam is gehuld in een wit gewaad dat zich om haar heen legt als water en onschuld en puurheid symboliseert. Haar gezichtsuitdrukking, rustig en toch melancholisch, lijkt een moment van berusting te tonen in plaats van pijn. Het stromende water en de overhangende takken van de bomen creëren een gevoel van omlijsting dat Ophelia’s isolement in haar laatste momenten versterkt.
Een van de meest opvallende eigenschappen van het schilderij is het contrast tussen de levendige bloemen rond Ophelia en de naderende dood. Millais gebruikte meer dan dertig verschillende soorten bloemen, planten en zelfs insecten, die allemaal zorgvuldig op betekenis en symboliek werden onderzocht. Deze detaillering in de flora en fauna van de rivieroever benadrukt het contrast tussen de schoonheid en levendigheid van de natuur en het verdriet van Ophelia’s lot.
Symboliek in Ophelia
In de prerafaëlietische kunst speelt symboliek een centrale rol om diepere betekenissen binnen een schilderij over te brengen. Millais' Ophelia vormt hierop geen uitzondering, aangezien het beeld rijk is aan symbolen die extra dimensies aan de scène toevoegen.
De bloemen die Ophelia omringen, zijn sterk verbonden met Shakespeare's Hamlet. In de tragedie deelt Ophelia bloemen uit aan verschillende hovelingen voor haar dood, waarbij elke bloem zijn eigen betekenis heeft. In Millais’ schilderij zijn de bloemen zo gekozen dat ze deze associaties weerspiegelen, maar ook bredere thema’s van liefde, waanzin en dood aanspreken.
Enkele van de afgebeelde bloemen zijn:
- Wilg: Staat voor verlaten liefde en verdriet.
- Rozen: Symboliseren liefde, maar in de context van Ophelia’s dood kunnen ze ook de overgang van liefde naar dood vertegenwoordigen.
- Viooltjes: Staan voor herinnering en gedachten, die Ophelia’s verdriet weerspiegelen.
- Venkel: Wordt vaak geassocieerd met vleierij en bedrog, wat wijst op het verraad dat Ophelia door Hamlet heeft ervaren.
- Madeliefjes: Staan voor onschuld en puurheid, waarbij Ophelia’s onschuld uiteindelijk verloren gaat in de tragische dood.
Daarnaast kan de rivier zelf worden gezien als symbool voor zowel de stroom van de tijd als het onvermijdelijke sterven. Water wordt in de kunst vaak geassocieerd met reiniging of vernieuwing, maar in Ophelia’s geval wordt het het symbool van haar verdrinking, haar verlies van controle en de overweldigende macht van natuur en lot.
De emotionele impact van Ophelia
De emotionele impact van Ophelia ontstaat door de spanning tussen de rustige schoonheid van de scène en het besef van het naderende ongeluk. De vrede van het water, de tere weergave van Ophelia’s gezicht en de gedetailleerde natuur rondom versterken het verlies van onschuld dat Ophelia belichaamt. De kalmte van het water staat in sterk contrast met het geweld van haar dood en roept gevoelens op van verdriet, empathie en machteloosheid.
Millais’ Ophelia is een delicate balans tussen schoonheid en verdriet en creëert een beeld dat zowel troostend als aangrijpend is. Het is een moment bevroren in de tijd, een vluchtige levensmoment voor het onvermijdelijke einde. De kijker wordt meegezogen in de tragische schoonheid van Ophelia en voelt een diepe emotionele verbondenheid met haar lot.
Ophelia’s nalatenschap in kunst en cultuur
Sinds de creatie blijft Ophelia een van de meest gevierde werken in de westerse kunstgeschiedenis. De combinatie van levendig realisme, emotionele diepte en symbolische rijkdom heeft talloze kunstenaars, schrijvers en muzikanten geïnspireerd. Het beeld wordt vaak gereproduceerd in literatuur, kunst en popcultuur en symboliseert de kwetsbaarheid van vrouwen, de complexiteit van liefde en verdriet, evenals de tragische gevolgen van onbeantwoorde liefde.
Ophelia is een icoon geworden van vrouwelijke tragedie, een symbool voor de kwetsbare grens tussen leven en dood. Het beeld van Ophelia die in het water drijft en omringd is door bloemen, is te vinden in talrijke kunstwerken en literaire werken, wat haar plaats als een van de krachtigste vrouwelijke figuren in de westerse cultuurgeschiedenis bevestigt.
Bovendien heeft Ophelia ook ruimte gegeven aan feministische interpretaties. De voorstelling van Ophelia als passief slachtoffer, overweldigd door haar emoties en de mannen om haar heen, werd gezien als commentaar op de beperkte handelingsvrijheid en autonomie van vrouwen in de 19e eeuw. Moderne interpretaties zien Ophelia echter ook als symbool van empowerment, omdat ze in een moment van pure schoonheid bestaat, vrij van de beperkingen van de patriarchale samenleving die haar veroordeelde.
Conclusie
Sir John Everett Millais’ Ophelia blijft een van de krachtigste en indrukwekkendste voorstellingen van de tragische heldin uit Shakespeares werk. Door zijn meesterlijke techniek, het levendige realisme en het symbolische gebruik van bloemen en water creëert Millais een emotionele diepte die meer dan een eeuw lang kijkers raakt. Het schilderij vangt de kwetsbaarheid en onschuld van Ophelia en symboliseert zowel de schoonheid als het verdriet van de menselijke conditie. Ophelia staat als een tijdloos meesterwerk, waarvan het vermogen om diepe emotionele reacties op te roepen ervoor zorgt dat het ook in de toekomst als iconisch werk in de kunstwereld zal blijven bestaan.
